.

Təvəlla ərəb lüğətində dostluq, məhəbbət, Təbərra isə dönmə, üz döndərmə, əl çəkmə, rədd etmə, imtina etmə, özünü saxlama və s. kimi mənalarda işlənir. Bu iki kəlmə dini termindir və İslam dininin əsas vaciblərindəndir. Mənası isə Allahın, Peyğəmbərin, Əhli-beytin və möminlərin dostlarını və istədiklərini sevmək və məhəbbət bəsləmək, onlara itaət etmək və onların düşmənlərindən üz çevirməkdir.
Fəzl bin Yəsar İmam Sadiqdən (ə) nəql edir ki, dostluq, sevgi, düşmənçilik və qəzəb barədə ondan soruşdum, İmam buyurdu: "İman Allaha xatir sevgi və düşmənçilikdən başqa bir şey deyil.”(1) Sonra bu ayəni oxudu:
"...lakin Allah sizə imanı sevdirmiş, onu ürəklərinizdə süsləmiş, küfrə, itaətdən çıxmağa və (Allaha) asi olmağa qarşı sizdə nifrət oyatmışdır. Məhz belələri (bu xislət sahibləri) doğru yolda olanlardır!”(2).
Ümumuyyyətlə imana və iman əhlinə məhəbbət bəsləmək İslam dininin maariflərindəndir. İmam Sadiqin kəlamına və oxuduğu ayəyə əsasən təvəllanı belə mənalandırırıq: Haqq yolda olduqlarına görə məsum imamları və onları sevənləri (şiələri) sevmək.
Bu isə müsəlmanların öhdəsində olan Peyğəmbərin peyğəmbərliyinin mükafatıdır. Quran buyurur:
"Allah iman gətirib yaxşı əməllər edən bəndələrinə (ümmətimə) bununla müjdə verir. (Ya Peyğəmbər!) De: "Mən sizdən bunun (risaləti təbliğ etməyimin) müqabilində Əhli-Beytimə yaxın adamlarıma sevgidən başqa bir şey istəmirəm.(3) Bu ayə nazil olandan sonar bəzi səhabələr Peyğəmbərdən soruşdular ki, məhəbbəti və itaəti bizə vacib olan sənin yaxın adamların (Əhli-beytin) kimlərdi? Həzrət buyurdu:” Əli, Fatimə və onların övladları.”
Rəsuli-əkrəm (s) buyurur: " Öz övladlarınızı üç şeylə tərbiyə edin: Peyğəmbərinizə məhəbbətlə, onun Əhli-beytinə sevgi-istəklə və Quran oxumaqla.”(4)
İmam Rizanın məşhur "Silsilətüz-zəhəb” hədisinə əsasən Əhli-beytə məhəbbət bəsləmək əməllərin qəbul olma şərtlərindəndir.(5)
Həzrət Peyğəmbər buyurub: "Allah hər kəsə imamların (Əhli-beytimin) sevgisini versə, ona dünya və axirət xeyirini vermişdir”(6)
İmam Sadiq (ə) buyurub: "Qəlb Allahın hərəmidir, orada Allahdan qeyrisinə yer vermə.”(7)
Əlbəttə Təvəlla bir vacib əməl olaraq şiələr və Əhli-beytə məxsus deyil. Təvəlla haqq və haqq əhlini sevib onlara itaət etmək, əməlləri onların əməlləriylə uyğunlaşdırmaqdır. Allah-taala Quranda Peyğəmbəri vəsf etdikdə onun Öz Peyğəmbəri olduğunu və kafirlərə qarşı sərt, möminlərlə isə mərhəmətli olduğunu bildirir: "Muhəmməd (s) Allahın peyğəmbəridir. Onunla birlikdə olanlar (möminlər) kafirlərə qarşı sərt, bir-birinə (öz aralarında) isə mərhəmətlidirlər...”(8) Əhli-beyt (ə) həmişə haqla olub, haqqa ən layiqli və düzgün şəkildə tabe olduqlarından şiələr onlara məhəbbət bəsləyirlər.
Dua və minacatlarda bu mövzuya açıq-aydın təkid olmuşdur. Nümunə olaraq bəzilərinə işarə edirik: Ramazan ayının 25-ci gününün duasında oxuyuruq: "İlahi! Bu ayda məni dostlarına məhəbbət bəsləyənlər və düşmənlərinə düşmən olanlardan qərar ver!”(9)
Həmçinin 16-cı günün duası belədir: "İlahi! Yaxşı insanlarla birlikdə olmaqda və pis insanlardan uzaq olmaqda mənə kömək et!” (10) Fitr bayramı namazının qunutunda belə dua oxunur: "İlahi! Sənin saleh bəndələrinin Səndən istədiklərini istəyirəm, onların nifrət etdiklərinə nifrət edirəm.”(11) Qiyamətdə insanlardan soruşulan suallardan biri də vilayət və təvəlladır. Quran təfsirçiləri "Onları tutub saxlayın, çünki sorğu-sual olunacaqlar!” (12)-ayəsini izah edərkən bir hədisi vurğulayırlar: o gün beş şeydən sual olunacaq; Ömür, gənclik, mal-dövlət, nemət və vilayət.
Müqəddəs İslam dini mömin və müsəlmanlar arasında möhkəm və sarsılmaz əlaqəyə təkid etməklə yanaşı möminləri kafirlər və münafiqlərlə ünsiyyət qurmaqdan çəkindirmişdir. Bunu bəyan edən bəzi ayələri nəzərinizdən keçiririk:
1. "Möminlər möminləri buraxıb kafirləri dost tutmasınlar! Bunu edən (kafirləri özünə dost tutan) kəs Allahdan heç bir şey gözləməsin (onun Allah dərgahında heç bir qədir-qiyməti olmaz)...”(13)
Bəzi ayələrdə onlardan uzaq olmaq daha şiddətli şəkildə bəyan olmuşdur: "O münafiqlər ki, möminləri qoyub kafirləri dost tuturlar. (İzzət və) qüdrəti onların yanındamı axtarırlar? Şübhəsiz ki, (izzət və) qüdrət tamamilə Allaha məxsusdur!”(14)
2. Başqa ayələrdə də kafirlərlə dost olmaq kəskin şəkildə pislənmişdir: "Ey iman gətirənlər! Özündən başqasını özünüzə sirdaş (dost) tutmayın. Onlar sizin barənizdə fitnə-fəsad törətməkdən əl çəkməzlər, sizin (zərərə və) əziyyətə düşməyinizi istəyirlər. Həqiqətən, onların sizə qarşı olan ədavəti ağızlarından çıxan sözlərdən aşkar olur. Amma ürəklərində gizlətdikləri (düşmənçilik) isə daha böyükdür... Bəli, siz o kimsələrsiniz ki, onları sevirsiniz, onlar isə sizləri sevməzlər. Siz kitabın hamısına (bütün ilahi kitablara) inanırsınız. Onlar sizinlə görüşdükləri zaman: "Biz də inandıq”, - deyir, xəlvətdə olduqda isə sizə qarşı qəzəblərindən barmaqlarını gəmirirlər... Sizə bir mənfəət yetişəndə onlar qəmgin olur, sizə bir zərər toxunanda isə ona sevinirlər. Əgər səbr edib özünüzü qorusanız (Allahdan qorxsanız), onların hiyləsi sizə heç bir zərər yetirməz...”(15)
3. "Ey iman gətirənlər! Əgər atalarınız və qardaşlarınız küfrü imandan üstün tuturlarsa, onları özünüzə dost bilməyin”.(16)
4. "Ey iman gətirənlər! Nə mənim düşmənimi, nə də özünüzün düşmənini dost (vəli) tutun! Onlar (kafirlər) sizə gələn haqqı (Quranı, Muhəmmədi s ) inkar etdikləri halda, siz onlarla dostluq edirsiniz (mehribanlıq göstərirsiniz)...” ,"İbrahim və onunla birlikdə olanlar (möminlər) sizin üçün gözəl örnəkdir. O zaman onlar öz qövmünə belə demişdilər: "Şübhəsiz ki, bizim sizinlə və sizin Allahdan başqa ibadət etdiklərinizlə (bütlərlə) heç bir əlaqəmiz yoxdur. Biz sizi (dininizi) inkar edirik. Siz bir olan Allaha iman gətirməyincə bizimlə sizin aranızda həmişə ədavət və nifrət olacaqdır!” "Allah sizə ancaq sizinlə din yolunda vuruşan, sizi yurdunuzdan çıxardan və çıxartmağa kömək edən kimsələrlə dostluq etmənizi qadağan edər. Onlarla dostluq edənlər əsl zalımlardır!”(17)
Sonda bir ayə və həzrət Əlinin dəyərli bir kəlamı ilə məqaləni tamamlayırıq. Allah-taala buyurur: "Həqiqətən, möminlər (dində) qardaşdırlar. Buna görə də (aralarında bir mübahisə düşsə) iki qardaşınızın arasını düzəldin və Allahdan qorxun ki, bəlkə, (əvvəlki günahlarınız bağışlanıb) rəhm olunasınız!”(18)
Həzrət Əli (ə) Kumeylə buyurub: "Ey Kumeyl! Məhəbbət bəsləməyib, mehribanlıq göstərmədiyin qardaşına qardaş deyilsən.”(19)


İstifadə olunmuş ədəbiyyat:
1- Təvəlla və təbərra əz neqahi digər: Mehdi İsmaili.
Səfaye baten dər pərtove rəməzan: seyyid Muhəmməd Şəfei
2- Hucurat surəsi, 7-ci ayə.
3- Şura surəsi, 23-cü ayə.
4- Cameus-səğir /1/14.
5- Biharül-ənvar, c:3, səh:7 və 16.
6- Biharül-ənvar, c:80, səh: 25.
7- Biharül-ənvar, c:70, səh:25, hədis:27.
8- Fəth surəsi, 29-cu ayə.
9-10-11- Məfatihul-cinan.
12- Saffat surəsi, 24-cü ayə.
13- Ali-İmran, 28-ci ayə.
14- Nisa surəsi, 139-cu ayə.
15- Ali-İmran surəsi, 118-120.
16- Tövbə surəsi, 23-cü ayə.
17- Mümtəhinə surəsi, 1,4 və 8-ci ayələr.
18- Hucurat surəsi, 10-cu ayə.
19- Mizanul-hikmət, c:1, səh: 39