.

Qıraqdakı tabloda isə 15-16 oktyabr hadisələri zamanı polis tərəfindən təzyiqə uğrayan ana övladını qucağına qısaraq dayanıb. Bu da babasının, keçmiş müsavatçı Məhəmməd Şəfainin tablosu... 
Hər birinin ayrıca hekayəsi var. Boya qoxulu bu emalatxanada isə rəsm və rəssamlıq söhbətimizin xırda bir epizodudur. Niyə? Çünki müsahibimiz Füzuli Axundovun tarixə, Azərbaycanın müstəqillik salnaməsinə qazandırdıqları bu fotolardan daha çox və daha dəyərlidir...

"SSRİ-nin qalmaması üçün aclıq aksiyası keçirdik, çox adam təəccübləndi”

Son günlərdə cəmiyyətdə ən çox 18 oktyabr Müstəqillik Gününün tarixi, bu akta imza atmayanlarla bağlı müzakirələr gedir. Mətbuat akta imza atmayan, amma indi dövlət kürsülərindən müstəqilliklə bağlı bəlağətli nitqlər söyləyən deputatların, məmurların siyahısını açıqlayır. Bu məmurların heç biri isə hələlik onlara ünvanlanan suallara cavab verə bilməyib. Amma biz bu 20 il öncəki tarixin səhifələrini onun yaradıcılarından biri olan keçmiş deputat Füzuli bəylə vərəqlədik. Özü də təkcə o günü yox, o günü yaradan səbəbləri, şəxsləri, olayları da yada saldıq. Bir sözlə, rəssam müsahiblə müstəqillik tarixinin də tablosunu çəkməyə çalışdıq. 
Füzuli bəy 18 oktyabrı yaradan səbəblərin, onu yetişdirən şəraitin güclü olması ilə başladı söhbətə. Dedi ki, 90-cı il seçkilərindən sonra oradakı deputatların bir qismi müstəqillik üçün mübarizə aparırdılar: "Cəbhəyə bağlı deputatlar Azərbaycanın müstəqilliyi, ordunun, milli atributların yaranması ilə bağlı ciddi mübarizə aparırdılar. Bu da qarşı tərəfin mübahisələri ilə müşayiət olunurdu. Biz 18-20 deputat 18 oktyabra qədərki dövrdə milli azadlıq adına müəyyən şeylərə nail olmuşduq. ”Demblok"un müəyyən nailiyyətləri vardı. Amma milli ideologiya ilə bağlı məsələlərdə kommunistlər bir olurdu, biz azlıqda qalırdıq. Artıq məsələ o yerə çatmışdı ki, SSRİ-nin qalıb-qalmaması ilə bağlı aclıq aksiyası keçirdik. Çox adam buna təəccübləndi. 11 nəfər idik - İsgəndər Həmidov, Arif Hacılı... var idi aclıq keçirənlərin arasında. Yadımdadır, həmin vaxt Arif bəyin qızı dünyaya gəldi və bunu birgə qeyd etdik. Ondan sonra orada oturanlara mübarizənin necə getdiyini göstərdik. Bizə münasibət bir az dəyişmişdi". 
Müsahibimiz xatırlatdı ki, Müstəqillik Aktı qəbul olunan gün zalda 350 deputat olub. Füzuli bəy həmin vaxt deputat Tofiq Qasımovun "biz bura kəfən geyib gəlmişik, bizi heç nə ilə qorxutmaq olmaz” deyərək SSRİ-nin tərkibindən çıxmaqla bağlı mövqe sərgilədiyini yada saldı: "Bizi ayırmaq üçün danışıqlar olurdu, hədə-qorxu da gəlirdilər. Bizim üçün bu, bir həyat tərzi idi. O vaxt səsvermə ortaya qoyulanda bülletendə bunun yazılış qaydası ilə bağlı mübahisə olurdu. Elə yazmaq istəyirdilər ki, cəmiyyət buna dərhal ”hə" cavabı versin. 43 deputat bunun əleyhinə səs verdilər. Lehinə səs verənlər daha çox idi. O vaxt bu akt qəbul olunmasaydı, ruslar yenidən qalsaydı, SSRİ bizim nəslimizi kəsəcəkdi. Ayaz Mütəllibov tərəfdarları tərəfindən də təzyiqlər var idi. Biz bunun fərqində olaraq həmin addımı atmışdıq. Əvvəl 18-19 nəfər olduğumuz halda sonra müstəqilliyə səs verən 43 deputat olduq. SSRİ-nin qalmamasına 43 deputat səs verəndə o birilər səs vermədi. Firudin Köçərli milli ordunun yaranması ilə bağlı məsələ qaldırılanda əlini yerə döyüb deyirdi ki, bizə milli ordu lazım deyil. Amma 6 ay sonra milli ordu ilə bağlı qanun qəbul olunanda deyirdi ki, Azərbaycana milli ordu lazımdır. Adam belə dəyişikliyi görəndə dəhşətə gəlirdi".

"Gerbin üzərində... "Allah” kəlməsini yazdım”

Azərbaycan gerbinin hazırlanmasında da müsahibimizin rolu böyük olub. Bunun da ilginc tarixçəsi var: "Müstəqillik Aktı qəbul olunandan sonra Rafiq adlı rəssama gerblə bağlı sifariş verilsə də, bu, yubanmışdı. Elçibəy hakimiyyətə gələndə mənə tapşırıq verdi ki, gerbin hazırlanması üçün müsabiqə keçirim. Dedi, çalışın 1918-ci ildə xalq cümhuriyyəti üçün çəkilmiş, amma təsdiqlənməmiş gerb sizin bazanız olsun. Müsabiqənin yekununa doğru Rafiq öz hazırladığı gerbi gətirdi. Orada iki quş üz-üzə dayanmışdı - xoruz döyüşünü xatırladırdı. Onu çağırıb dedim ki, biz bu gerb modelinin üzərində işləyəcəyik. Öz versiyasını qrafikləşdirməsini tapşırdım. Sonra da özüm butanın içərisində alov dilləri ilə ”Allah" kəlməsini yazdım. Çox adam ərəb əlifbasını bilmirdi, amma Elçibəy şərqşünas idi və burada yazılanın fərqində idi. Ona göstərəndə dedi ki, sən burda "Allah” kəlməsini yazmısan. Dedim ki, "Allah” kəlməsi qalacaqsa, mən bu gerbi müdafiə edəcəyəm. Əks halda, yox. O vaxt onunla razılaşdı və dedik ki, "Allahı” allahsızlardan qorumaq üçün bunun izahatını yazmayaq. Çünki kommunistlər bunun təsdiqlənməsinə mane ola bilərdilər. Çox ağır müzakirələrdən sonra gerbin bu versiyası təsdiqləndi". 
Keçmiş deputata görə, danışdığı günlər çətin, amma şərəfli olub. "Bəlkə də mənim ömrümdə o günlər olmasaydı, deyərdim, adi həyat yaşadıq” deyən F.Axundov sözlərini belə davam edir: "O mübarizəli, dava-dalaşlı günlərdən sonra hiss edirsən ki, sən də nəsə eləmisən. İnsan özünə sual verəndə deyirsən ki, mənim də gücüm nələrəsə çatıb. 92-ci ildən meriyada işə başlamışam. Cəbhə hakimiyyətə gələndən sonra heç vaxt fikirləşməmişəm ki, mən mer ola bilərəm. Bir gün Əbülfəz bəy dedi ki, sənin də artıq bir vəzifən olmalıdır. Dedim, ”mən uzaqbaşı Əzimzadə adına rəssamlıq məktəbinin rəhbəri ola bilərəm. Mən vəzifə üçün mübarizə aparmamışam". Sonra Arif Hacılı dedi ki, "başqasına ümid etməkdənsə özün bu işi gör. Biz bu vəzifəyə gəlmişik ki, bu işləri görək”. Bir şərt qoydum ki, təcrübəli insanları vəzifəyə qoymaq məsələsinə mən nəzarət edəcəm. Mən yaradıcı adam olmuşam. Mer kabinetindən içəri girəndə gördüm ki, 8 telefon, pəncərələrdən teatral pərdələr asılıb. Dərhal düşündüm ki, mən niyə bu vəzifəyə gəldim? Bunlar mənə lazım deyil. Amma sonra işə öyrəşdim. Gecə 12-yə qədər orada otururdum ki, kimsə "cəbhəçi gəldi, amma heç bir iş görmədi” deməsin. Maksimum çalışdım ki, hərəkatın adına bir ləkə gəlməsin. 92-ci ilin avqustundan 99-cu ilin avqustuna qədər - Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti başçısının humanitar məsələlər üzrə müavini oldum".

"Düşünürdüm ki, 20 illik yubileylə bağlı hökumət nəsə edəcək”

F.Axundov 99-cu ildə, Rəfael Allahverdiyevin mer olduğu zamanda vəzifədən gedib. Dediyinə görə, səbəb orada baş verən maxinasiyalara göz yuma bilməməsi olub. Və indi... Keçmiş mer müavini, Müstəqillik Aktına imza atan Füzuli bəy necə yaşayır? "Mənimçün kasıbçılığın qorxusu yoxdur. İmkanlı, varlı ailədə böyüməmişəm ki, kasıbçılığa öyrəşə bilməyim. Amma bu gün o müstəqilliyin əleyhinə səs verənlərin ”İstiqlal", "Şöhrət” ordeni almaları, o səviyyədə yaşaması ədalətsizlikdir. Böyük tarixi hadisəni yaradanlar yaddan çıxa bilməz. Zaman gələcək, tərəzi öz yerində dayanacaq. Mənim indiki həyatımla 20 il əvvəlki həyatım arasında heç bir fərq yoxdur. Bu gün dövlətin bizə heç bir münasibəti yoxdur. 20 il əvvəl hansı çətinlik vardısa, indi də var. Düşünürdüm ki, 20 illik yubileydə həm milli barışıq kimi bu aktın qəbulunda xidməti olan 14-15 nəfərə nəsə etməklə cəmiyyətə mesaj çatdırmaq istəyərlər. Maraqlıdır ki, bunun əvəzində aktın əleyhinə çıxanlara - Arif Rəhimzadə və onun kimilərə şərait yaradırlar. Halbuki onların müstəqillikdən danışması doğru deyil". 
66 yaşlı rəssam F.Axundov indi bir rəssam həyatı keçirdiyini dedi. Amma özünə rəssam kimi tənqidi yanaşır. Deyir, realist rəssam olduğu üçün ancaq göz zövqünü oxşayan mənzərələri çəkir: "Ən axırıncı həyətimdən dərdiyim qızılgülləri çəkmişəm. Bu günə qədər fərdi sərgim olmayıb. Beynəlxalq sərgidə iştirak etmişəm. 89-cu ildə hərəkat başlayanda düşündüm ki, hansı sahədə daha çox xeyrim dəyər. Gördüm ki, ölkədə rəssam onsuz da çoxdur. Amma siyasətə qoşulmağım daha önəmlidir. Bakı kəndlərinin formalaşmasında, 40 minə yaxın əhalinin olduğu Maştağada təbliğatda və sair sahədə daha çox işim oldu. Son olaraq musiqi məktəbində rosfislər, çikankalar etmişəm. Ondan sonra heç bir şey etmədim. 2000-ci ilə qədər rəssamlığa yaxın gəlmədim. Amma işdən çıxandan sonra yenidən rəssamlığa qayıtdım”.

"Müxalifət 1998-ci ildə birləşsəydi...”

Müsahibimizdən "bir rəssam olaraq şah əsəriniz hansıdır” soruşuram, cavab gözlədiyim kimi olur: "Mən Azərbaycanın gerbində alov dilləri ilə ”Allah" kəlməsini yazmağımı şah əsərim sayıram. Özümə təskinlik verirəm ki, nə yaxşı Allah mənə şərait yaratdı ki, Azərbaycanın gerbini işlədim, bu işin təşkili mənə həvalə olundu". 
Keçmiş deputat, mer köməkçisinin günləri indi Maştağadakı evinin həyətində işləmək, torpaqla əlləşmək, nəvələri ilə oynamaq, bir də bu emalatxanada keçir: "Bir gün bağda qalıb, səhərdən-axşama qədər işləyirəm. Sonra görürəm ki, çox işlədim. Gəlirəm şəhərə onda. Son vaxtlar aktiv siyasətdən uzaqlaşdım. Aktiv siyasətlə məşğul olanda gərək doğrudan da özünü buna həsr edəsən. Son 10 ildə heç kəs müxalifətdə təşkilatlanma haqda düşünmədi. Müxalifət partiyalarında güc olanda hərə öz ambisiyalarının qurbanı oldu. Amma güc gedəndə anladılar ki, birləşmək lazımdır. O birləşmə 1998-ci ildə olmalıydı. Onda camaatın içərisindəki o ehtiras yox olmamışdı. Amma Heydər Əliyev camaatı sındırdı ki, hamı bir çörəyin ümidinə qalsın. Bu da bütün cəmiyyətə sirayət etdi”. 
Sonra keçmiş fotolar gəlir masaya. Parlament kürsüsündə Firudin Cəlilovla, Tahir Kərimli ilə qoşa fotoları. Hər birinin ayrı hekayəsi var. Qəzet üçün birini istəyirəm, verməyə qıymır. İtmə ehtimalı qorxudur, deyəsən: "Bu, tarixdən bir faktdır. Gələcəkdə nə vaxtsa arxivlər açılanda bu da lazım olacaq”...

Sevinc TELMANQIZI

(musavat.com)